YAZILAR
YÜKSEK ÖĞRETİM ÜNV. GELİRLERİ ÖĞR. YAPISI ÖĞR. KALİTESİ YAYIN VERİMİ PROJE ÜRETİMİ YEN-GİRŞ-TERC GENEL DEĞERLENDİRME ÜNV.GELİRLERİ 2 ENERJİ-SOSYAL YAŞAM BAP ve DESTEKLER TTO SÜRDÜRÜLEBİLİRLİKÜNİVERSİTE GELİRLERİ Ülkemizdeki devlet üniversitelerinin gelir kaynaklarının en önemli bölümünü, hazine yardımı oluşturur. Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu çerçevesinde kamu kurumlarına aktarılan ödenekler ; (1) Genel bütçeli idareler (I sayılı cetvel), (2) Özel bütçeli idareler (II sayılı cetvel) ve (3) Düzenleyici ve denetleyici kuruluşlar olmak üzere üç ana başlık altında oluşturulmuştur. Yükseköğretim Kurulu ve ilgili kuruluşların bütçesi, özel bütçeli idareler kapsamında tahsis edilmiştir (II nolu cetvel). Bu değerlendirme kapsamında Üniversitemizin 2010–2014 yılları arasındaki 5 yıllık döneme ait verileri dikkate alınmıştır. Aşağıdaki tabloda ilgili yıllar için yükseköğretim sisteminin ve üniversitemizin bütçelerinin değerleri ile üniversitemiz bütçesinin yükseköğretim bütçesine oranı sunulmaktadır. Bu tablodan da görülebileceği gibi son beş yıl içinde en büyük oransal büyüklük (%1.29) 2010 yılında ve en küçük oransal büyüklük (% 1.20) ise 2012 yılında görülmüştür. ÖĞRETİM GELİRLERİ ALANINDA YILLARA GÖRE YÖK VE ÜNİVERSİTEMİZ BÜTÇE DEĞERLERİ
Merkezi Yönetim Bütçesinde ödenekler; personel giderleri, sosyal güvenlik devlet primi giderleri, mal ve hizmet alımı giderleri, cari transfer giderleri ve sermaye giderleri olarak beş ayrı kalemde oluşturulur. Ayrıca bu cetvelde ilgili yıl için tahmini öz gelir değerleri de verilmektedir. Aşağıdaki iki tabloda üniversitemizin 2010-2014 yılları arasındaki 5 mali yıl için harcama kalemleri esasındaki ödenekleri ve tahmini öz gelir değerleri sunulmaktadır. ÜNİVESİTEMİZİN ÖĞRETİM GELİRLERİ ALANINDA YILLARA GÖRE FARKLI HARCAMA KALEMLERİNDEKİ BÜTÇE DEĞERLERİ
ÖĞRETİM GELİRLERİ ALANINDA YILLARA GÖRE ÜNİVERSİTEMİZ ÖZGELİR DEĞERLERİ 
Üniversitelerin bir sonraki yılın Merkezi Yönetim Bütçesinden alınacak ödenekler için o yıl içinde üniversiteden oluşan heyetler, Kalkınma ve Maliye Bakanlıklarında görüşmeler yapmakta ve bütçe değerleri bu görüşmelere bağlı olarak şekillenmektedir. Öğretim gelirleri büyüklüğünün hangi oranlar dâhilinde ödenekleştirildiği anlam ifade etmektedir. Aşağıdaki tabloda 2010-2014 yılları arasındaki her çalışma yılı için üniversitemizin personel ve sermaye kalemlerinin toplam bütçeye oranları ile bütçe dışında yer alan özgelir değerlerinin toplam bütçeye oranları verilmektedir. ÖĞRETİM GELİRLERİ ALANINDA YILLARA GÖRE ÜNİVERSİTEMİZE AİT HARCAMA KALEMLERİNDEKİ ORANLAR
İlgili verilerin grafiksel gösterimi ise aşağıdaki şekilde sunulmaktadır. Bu verilere göre en düşük personel harcaması 2010 yılında (oran=0.55) ve en yüksek personel harcaması ise 2012 yılında (oran=0.59) gerçekleşmiştir. Üniversite içindeki yatırımların gerçekleştirildiği Sermaye Harcama Kaleminin toplam bütçe içindeki oranı % 13 ile % 19 arasında değişmektedir. Özgelir değerlerinin toplam bütçeye oranı en yüksek (0,16) 2010 yılında ve en düşük (0,12) 2012 ve 2014 yıllarında gerçekleşmiştir. Kalkınma ve Maliye Bakanlıkları; Merkezi Yönetim Bütçesinin oluşturulması ile ilgili temel bazı kriterler getirmesine rağmen, geçmiş yıllardan gelen haksız desteklerin etkisi halâ düzeltilememiştir. Devlet üniversitelerinin en önemli gelir kaynağı olan devlet finansman desteğinin adil gerçekleştirilmesi ve üniversite performansına bağlı bütçe dağıtımının sağlanması hedeflenmelidir. Bu çerçevede üç harcama kaleminin birim değerlerinin dikkate alınması uygun olur. Bir başka ifade ile üniversitedeki yönetim sisteminin doğru yürütülebilmesi için birim personel gideri, yatırımların daha gerçekçi sağlanabilmesi için birim sermaye gideri, üniversitenin kendi özel gelirlerinin şekillendirilebilmesi için “birim özgelir değeri” ve üniversitedeki tüm faaliyetlerin seviyesini değerlendirebilmek için “birim toplam bütçe değeri” dikkate alınmaktadır. Özetle üniversitelerin öğretim gelirleriyle ilgili değerlendirme için birim personel, birim sermaye, birim öz gelir ve birim toplam bütçe değerleri önem arz etmektedir. Birim değerlendirmeden kasıt, öğrenci başına oluşan değerlerdir. Aşağıdaki tabloda 2010-2014 yılları arasındaki 5 yıl için harcama kalemlerine ait öğrenci başına düşen değerler sunulmaktadır. Bu verilere göre, öğrenci başına toplam bütçe değerleri, 6 853 TL ile 8 580 TL arasında değişmektedir. Yıllara göre oluşan artışların, bütçe genelinde enflasyon oranı kadar oluşturulan artış ile sınırlı olduğu belirtilmelidir. Ancak 2012 yılında diğer yılların aksine bir önceki yıla göre düşüş gerçekleşmiştir.
ÖĞRETİM GELİRLERİ ALANINDA YILLARA GÖRE ÖĞRENCİ BAŞINA MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE DEĞERLERİ
Ülkemizde 2013 yılı başı itibariyle 103 devlet üniversitesi mevcuttur. Bu üniversitelerin gerek akademik durum, gerek bilimsel çalışma ve gerekse fiziki yapı itibariyle çok değişik konumda oldukları bilinmektedir. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, ülkemizde 1992 yılında kurulan 22 üniversite ve 1994 yılında kurulan Galatasaray Üniversitesi ile aynı kategori içinde yer almaktadır. Aşağıda 2013 yılı için üniversitemizin, değişik alanlarda ülkemizde üst sıralarda yer alan üç üniversite (Boğaziçi, Hacettepe ve Orta Doğu Teknik) ile ilimizde yer alan Anadolu Üniversitesinin Merkezi Yönetim Bütçesinden alınan öğrenci başına bütçe değerleri sunulmaktadır. İlgili değer, 2013 yılı için Üniversitemizde 7 927 TL iken, diğer üniversitelerde 11 110 ile 13 132 TL arasında değişmektedir. İlgili verilerin grafiksel gösterimi ise aşağıdaki grafikte verilmektedir. ÖĞRETİM GELİRLERİ ALANINDA ÖĞRENCİ BAŞINA TOPLAM BÜTÇE DEĞERLERİ (2013 yılı verileri)
(2013 yılı verileri) Bugün dünyada üniversitelerin farklı kriterlere göre performanslarını ölçen ve sıralama yapan değerlendirme yöntemleri bulunmaktadır. 2000’li yılların ilk yarısından itibaren uygulanmaya başlayan bu yöntemler, giderek daha fazla ilgi çekmekte ve üniversitelerin önemle dikkate aldıkları esaslar şekline dönüşmektedir. Ekte verilen kaynakta farklı alanlarda üniversitelerin performansı ile ilgili bir çalışma yapılmıştır. Aşağıda Merkezi Yönetim Bütçesinden gelen öğretim gelirleri ile ilgili alanda, Üniversitemiz ve diğer dört Üniversite ile ilgili ülke puanları ve sıraları sunulmaktadır. ÖĞRETİM GELİRLERİ ALANINDA YILLARA GÖRE ÜLKE PUANLARI VE ÜLKE SIRALARI
Öğretim gelirleri alanında Üniversitemiz ve diğer dört üniversitenin öğretim puanlarının yıllara göre değişimi aşağıdaki grafikte görülmektedir. Bu alanda ülke sıraları ile ilgili değerlerin grafiksel gösterimi alttaki şekilde verilmektedir. Bu verilere göre 2010-2013 yılları arasındaki 4 yılda da en düşük öğretim gelirleri puanı Üniversitemize aittir. Öğretim gelirleri alanında ülke sırası yönünden değerlendirildiğinde de diğer dört üniversite ile önemli farklar oluştuğu görülmektedir. Üniversitemizin öğretim gelirleri alanında ülke sırası 22 ile 30 arasındadır. Bu alanda en büyük gerileme (30.sıra) 2012 yılında görülmüştür.
SONUÇ Üniversitemizin toplam gelirinin % 90’ı Merkezi Yönetim Bütçesi (M.Y.B.)’nden gelmektedir. Bu M.Y.B. gelirimizin % 70’i personel-sosyal güvenlik giderlerine harcanırken ancak % 20’si üniversitemiz içinde yatırımlara harcanabilmektedir. Öz gelirler hesaba katılmadan üniversitemizin M.Y.B. aldığı ödenek, ilimizdeki Anadolu Ü. ve kendi kategorimiz içinde yer alan diğer üniversitelerle kıyaslanınca oldukça düşük olduğu görülmektedir. Özellikle öğrenci başına destek, üniversitemizde ortalama (son beş yıl) 7.000 TL civarında iken Anadolu Ü. ve kategorimizdeki diğer üniversitelerde bu rakam neredeyse iki katına çıkmaktadır. Bu rakamsal analizler, üniversite bütçemizin belirlenmesinin Merkezi Yönetime kendimizi anlatabilmemizle ilişkili olduğu düşünülürse, kendimizi doğru anlatamadığımızı göstermektedir. En önemli sorun bu rakamsal oranlara vakıf olmamakla ilgilidir. Aynı şehirde iki üniversitenin çocukları aynı sosyal ortamı paylaşıyor, öğretim alanları benzerlik arz ediyor, çoğu alanlarda benzer performanslara sahipler ve hatta üniversitemiz maliyeti yüksek alanlarda (TIP gibi) öğretim yapmaya çalışıyorken, öğrenci başına % 40 daha düşük devlet desteği almamız kendimizi iyi anlatamadığımızı göstermektedir. Her şeyden önce üniversitemizin ve öğrencilerimizin hakkını daha fazla savunabilmek ve gelecek stratejilerimizi doğru belirlemek için “Devlet Üniversiteleri: Performans Değerlendirme, Finansman Modeli ve Yeniden Yapılanma” isimli kitabımızı hazırladık. Bu kitapta 103 üniversite verileri varken, bu yazıda yalnızca üniversitemiz verileri ile gelirlerimiz analiz edilmiştir. Bu analiz ile üniversitemizin önümüzdeki dört yılın sonunda “30.000 öğrenci ve 500 milyon TL” ödeneğe ulaşması sonucuna ulaştık. Bu “ÖĞRETİM GELİRLERİ” çerçevesinden stratejik hedefimizdir. Daha sonraki yazılarımızda yine rasyonel hesaplarla ulaştığımız stratejik hedeflerimizi sizlerle paylaşacağız.
Kaynak: Tosun, H. (2015) “Devlet Üniversiteleri:Performans Değerlendirme, Finansman Modeli ve Yeniden Yapılanma” Ankara, 373 s. |
